Društveno preduzetništvo

SOCIJALNO PREDUZETNIŠTVO odnosi se na:

• primjenu praktičnih, inovativnih i održivih pristupa ostvarivanju koristi društva generalno, sa naglaskom na marginalizovane i siromašne društvene grupe;
• pojam koji obuhvata jedinstven pristup ekonomskim i društvenim problemima, koji se „ukršta“ preko različitih sektora i disciplina, a koji se temelji na određenim procesima i vrijednostima, koje su zajedničke za svakog socijalnog preduzetnika nezavisno od njegovog obrazovanja, materijalnog statusa, radničkih prava, okruženja, ekonomskog razvoja, poljoprivrede i drugih faktora bilo da oni osnivaju neprofitne ili profitne subjekte.

Socijalna ekonomija podrazumijeva prednost socijalnih ciljeva u odnosu na ekonomske, ali se socijalni ciljevi ostvaruju ekonomskim načinom djelovanja. Njen najvažniji aspekt je socijalno preduzetništvo. Iako se pojmovi „socijalno preduzetništvo“ i „socijalni preduzetnik“ koriste više od trideset godina još uvijek postoje različita mišljenja i stavovi oko samog značenja ovih pojmova. Naime, Muhammad Yunus, dobitnik Nobelove nagrade za mir za 2006. godinu, u svojoj knjizi „Za svijet bez siromaštva” navodi da se socijalno preduzetništvo najčešće definiše kao bilo koje nastojanje da se pomogne drugim ljudima. Ta inicijativa može biti ekonomskog i neekonomskog, profitnog i neprofitnog karaktera. Prema ovom autoru, socijalno preduzetništvo je širi pojam od socijalnog preduzeća, koje predstavlja podvrstu socijalnog preduzetništa.

Dalje, Bill Drayton, osnivač prve globalne organizacije za socijalno preduzetništvo „Ashoka“, je definisao socijalno preduzetništvo kao preduzetništvo s etičkim integritetom u cilju maksimiziranja društvene vrijednosti, a ne privatne vrijednosti ili profita. Socijalno preduzetništvo je specifično po tome što se bavi prepoznavanjem i rješavanjem socijalnih problema kao što su socijalna isključenost, siromaštvo, nezaposlenost i dr.

Za razliku od tradicionalnog preduzetništva, gdje je primarni cilj djelovanja ostvarenje i maksimizacija profita, u fokusu socijalnog preduzetništva je zadovoljenje društvenih potreba.

Evropska komisija koristi pojam socijalno preduzeće za sljedeće vrste poslova:

• one kod kojih je društveni ili socijalni cilj osnovni razlog za komercijalne aktivnosti i koje često imaju oblik društvene inovacije;
• one kod kojih se profit uglavnom reinvestira kako bi se ostvarili postavljeni društveni ciljevi;
• one kod kojih način organizovanja i upravljanja, te prava vlasnika odslikavaju misije preduzeća, koriste demokratski i participativni principi ili principi socijalne pravde.

 

Definisanje pojma socijalnog preduzetništva i socijalnog preduzeća nije nimalo jednostavan zadatak, jer ne postoje jedinstvene definicije, ali ipak postoje neke bitne i zajedničke karakteristike socijalnog preduzetništva:

• motiv bavljenja socijalnim preduzetništvom je rješavanje društvenih problema ili povećanje društvene koristi i doprinos zajednici, a ne rješavanje isključivo individualnog ili grupnog problema ili uvećanje imovine (profita);
• radi se o preduzetničkoj aktivnosti koja je samoodrživa i koja stvara novu vrijednost natržištu roba i usluga;
• ostvareni profit iz poslovanja koristi se prvenstveno za ostvarivanje društvenih/socijalnih ciljeva i reinvestira se u poslovanje ili direktno raspoređuje za društvenu korist;
• upravljanje poslom vrši se u skladu sa najboljim poslovnim praksama dok je odlučivanje o bitnim pitanjima poslovanja zasnovano na principu 1 čovjek – 1 glas, participaciji zaposlenih i drugih zainteresovanih ili na kapitalu, odnosno ulozima vlasnika;
• postoji određeni sistem nadzora kojim se kontroliše ispunjavanje društvene misije.

 

Socijalna preduzeća su najčešće usmjerena na zadovoljavanje socijalnih i/ili ekonomskih potreba svojih članova ili na pružanje usluga socijalno ugroženim grupama stanovništva.

Potencijal socijalnog preduzetništva nije u dovoljnoj mjeri prepoznat u Republici Srpskoj, kao jedan od mogućih načina za rješavanje društvenih i ekonomskih problema. Naime, veliki broj elemenata koji čine suštinu socijalnog preduzetništva nalazi se u primjeni i djelimično je regulisano zakonskim propisima iz različitih oblasti:

1. Zakon o društvenom preduzetništvu Republike Srpske („Službeni glasnik RS“, broj 111/21)
2. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju i osposobljavanju invalida – prečišćeni tekst („Službeni glasnik RS“, broj 37/12 i 82/15 )
3. Zakon o udruženjima i fondacijama („Službeni glasnik RS“, broj 52/01 i 42/05)
4. Zakon o socijalnoj zaštiti („Sl. glasnik RS“, broj 37/12, 90/16,  94/19, 42/20 i 36/22)
5. Zakon o poljoprivrednim zadrugama(„Službeni glasnik RS“, broj 73/08, 106/09 i 78/11).

Zakonom o društvenom preduzetništvu Republike Srpske uređuju se pojam, ciljevi i načela društvenog preduzetništva, uslovi i postupak za sticanje statusa društvenog preduzeća, vođenje registra društvenih preduzeća, zadaci i način rada Savjeta za razvoj društvenog preduzetništva, nadzor i druga pitanja od značaja za društveno preduzetništvo u Republici Srpskoj.

Cilj ovog zakona je korišćenje potencijala društvenog preduzetništva radi održivog ekonomskog i društvenog rasta i razvoja Republike Srpske.

Društveno preduzetništvo se zasniva na tržišnim principima, a radi ispunjenja društvenih ciljeva, odnosno stvaranja mogućnosti za rješavanje socijalnih, zdravstvenih, kulturnih, ekonomskih, ekoloških ili drugih društvenih problema pojedinih grupa građana, uže ili šire zajednice, kao i sprečavanja nastajanja i otklanjanje posljedica društvene isključivosti i jačanje društvene solidarnosti i kohezije.

Svoju misiju društveno preduzeće ostvaruje zapošljavanjem sljedećih kategorija lica: lica koja su nezaposlena preko tri godine, lica starija od 50 godina, djeca poginulih boraca, lica sa invaliditetom, ratni vojni invalidi i demobilisani borci, civilne žrtve rata, lica koja su bila žrtve u krivičnim postupcima, pripadnici nacionalnih manjina, trudnice i samohrani roditelji, lica sa društveno neprihvatljivim ponašanjem, žrtve zloupotrebe psihoaktivnih supstanci, žrtve nasilja u porodici, žrtve trgovine ljudima i lica u stanju socijalne potrebe zbog siromaštva, pretrpljene elementarne nepogode, ratnog stradanja, izbjeglištva, migracije, repatrijacije, smrti jednog ili više članova porodice, dugotrajnog liječenja, izdržavanja kazne, otpusta iz ustanova ili drugih nepredvidivih okolnosti i ostalih lica koja su u kategoriji lica koja se teže zapošljavaju u skladu sa propisima kojim se uređuje oblast zapošljavanja.

Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji, zapošljavanju i osposobljavanju invalida su definisane kategorije, njihova prava i obavezani određeni subjekti na zapošljavanje lica sa invaliditetom uodnosu na ukupan broj zaposlenih. U slučaju da u Zakonu navedeni subjekti obaveznog zapošljavanja invalidnih lica nemaju potreban broj zaposlenih osoba sa invaliditetom, obavezni su izdvajati određeni iznos na bruto plate zaposlenih. Pored toga, pravna lica koja nemaju obavezu zapošljavanja invalidnih lica po ovom Zakonu takođe su dužna da izdvajaju određeni iznos na bruto plate zaposlenih za ove namjene. Zakonom je uspostavljen Fond za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida.

U Zakonu se posebno definiše pravni status preduzeća za zapošljavanje invalidnih lica te definišu povlastice koje imaju. Ova preduzeća mogu biti osnovana od strane svih vrsta pravnih subjekata i građana uključujući državne institucije i lokalne zajednice. Poseban kvalitet Zakona je što je omogućio i stranim pravnim i fizičkim licima da osnivaju preduzeća u skladu sa ovim Zakonom. Zakonom je predviđeno da se statutom u organima upravljanja preduzeća omogući učestvovanje najmanje jednog predstavnika ciljne grupe u svrhu zaštite društvenog interesa. Zakonom je predviđeno i osnivanje zaštitnih radionica, radnih centara te samozapošljavanje invalida pod uslovima propisanim Zakonom.

Zakon o udruženjima i fondacijama

Procjenjuje se da u Republici Srpskoj postoji preko 6.000 organizacija registrovanih kao neprofitna udruženja ili fondacije, te da je u civilnom sektoru stalno zaposleno najmanje 8.000 lica. Najveći broj organizacija, preko 60%, posluje na lokalnom nivou i bavi se lokalnim potrebama i problemima. Sa aspekta socijalnog preduzetništva, Zakon daje pravo udruženjima i fondacijama da mogu imati vlastitu imovinu i precizno reguliše da osnova poslovanja nije sticanje dobiti. Kada je u pitanju obavljanje privredne djelatnosti Zakonom je ono dozvoljeno ako je povezano sa ciljevima i aktivnostima organizacije. Zakonom su precizno razrađene odredbe da se višak prihoda nad rashodima ostvaren obavljanjem privredne djelatnosti mora investirati u osnovne statutarne aktivnosti i da nije dozvoljena raspodjela, direktna ili indirektna, osnivačima, članovima udruženja, upravljačkih organa, donatorima ili trećim licima što se ne odnosi na primjerene naknade, pokriće troškova u vezi sa ostvarivanjem ciljeva aktivnosti utvrđenih statutom. Udruženja i fondacije u skladu sa Zakonom mogu obavljati i privredne djelatnosti koje nisu neposredno povezane sa ostvarivanjem njihovih statutarnih ciljeva i aktivnosti ali samo tako da osnuju poseban privredni (profitni) privredni subjekt. Zakonom je dozvoljeno da se neprofitne organizacije mogu spajati, razdvajati ili trasformisati u drugo udruženje ili fondaciju.

Zakon o socijalnoj zaštiti

Zakonom je dozvoljeno samostalno obavljanje poslova socijalne zaštite kao profesionalne djelatnosti uz ispunjavanje striktnih uslova i kriterija predviđenih Zakonom. Obavljanje profesionalne djelatnosti je dozvoljeno samo u domenu savjetovanja i specijalističkih socijalnih usluga što s obzirom na stanje i potrebe u sektoru socijalne zaštite nije dovoljno.

Zakon o poljoprivrednim zadrugama

Postoji vrlo duga tradicija zadrugarstva na prostorima Republike Srpske. Zadrugarstvo predstavlja jedan od značajnih oblika socijalnog preduzetništva s obzirom da je zadruga oblik dobrovoljnog organizovanja članova (zadrugara) u cilju ostvarivanja njihovih zajedničkih ekonomskih, socijalnih i kulturnih potreba i težnji kroz zajedničko posjedovanje i demokratski kontrolisano poslovanje (privređivanje). Zakonodavstvo kojim se reguliše zadrugarstvo postavlja vrlo jasna pravila kontrole, sticanja imovine, raspodjele dobiti i obaveza zadrugara i članova uprave.